हाइटेन्सन लाइनमुनि जडीबुटी खेती : मकवानपुरका महिलाहरूको नवीन पहल

द नेप्लिज संवाददाता

८ चैत २०८१, शुक्रबार

हेटौँडा – मकवानपुरको मनहरी गाउँपालिकास्थित पशुपति, डिपाट र सुनाचुरी सामुदायिक वन क्षेत्र भएर जाने विद्युत् प्रसारण लाइन विस्तारका क्रममा वन क्षेत्रका ठूला रूख काटिए। वन नियमअनुसार प्रसारण लाइनमुनि पुनः वृक्षारोपण गर्न नमिल्ने भएपछि ती जमिन बाँझो रहने अवस्था थियो। तर त्यही बाँझो जमिनलाई उपयोग गर्दै स्थानीय महिला समूहले जडीबुटी खेती थालेका छन् । । यसले वन संरक्षणसँगै स्थानीय महिलाहरूको आम्दानीको नयाँ स्रोत सिर्जना गरेको छ।

महिलाहरूको सामूहिक प्रयास

मनहरीका महिलाहरूले सामुदायिक वनको उक्त खाली जमिन उपयोग गर्दै लालीगुराँस जडीबुटी महिला आयआर्जन समूह गठन गरे। समूहकी अध्यक्ष चम्पामाया परियारको नेतृत्वमा महिलाहरूले सामूहिक रूपमा जडीबुटी खेती सुरु गरे, जसले अहिले राम्रो प्रतिफल दिन थालेको छ। बिहान सबेरै घरको काम सकेर चम्पामायासहितका महिला सदस्यहरू सामुदायिक वन पुग्छन् । त्यहाँ गाईबाख्राका लागि घाँसको जोहो गर्नुका साथै अदुवा, बेसार, सर्पगन्धा, तेजपत्ता र अन्य जडीबुटीको खेती गरिन्छ।

नवीन सोचले आयआर्जनको नयाँ बाटो

मकवानपुरको मकरीमा जन्मिएकी चम्पामाया परियार सिलाइ व्यवसाय गर्ने परिवारबाट भए पनि उनी स्वयंले सिलाइ सिक्ने अवसर पाइनन् । परिवारको घरेलु काममा व्यस्त रहनुपरेको कारण उनको जीवन खेती-किसानीमै केन्द्रित भयो। विवाहपश्चात् मनहरी बसाइ सरेपछि उनले सानो लगानीमा बाख्रापालन सुरु गरिन्। सामुदायिक वनको पहुँच हुँदा घाँसको समस्या थिएन तर विद्युत् प्रसारण लाइन विस्तारका कारण ठूला रुख काटिएपछि बाँझो जमिन बाँकी रह्यो । यस्ता क्षेत्रमा झारजङ्गल मात्र बढ्ने हुँदा उनीहरूले वनमै हुने खेती गर्न मिल्ने सोच बनाए।

वनस्पति कार्यालयको सहयोग

करिब नौ वर्षअघि वनस्पति कार्यालयले चम्पामायालाई सर्पगन्धा खेतीका लागि प्रोत्साहित गरेको थियो । त्यसबेलादेखि नै उनले जडीबुटी खेती गर्न थालिन्। समूह निर्माण गरेपछि भने बेसार, अदुवा लगायतका अन्य उत्पादनहरू पनि विस्तार गरिन्। सामूहिक प्रयासले गर्दा अहिले उत्पादन पनि बढेको छ, जसको सहजै बजार उपलब्ध छ।

सामुदायिक वनमा विविध खेती

मनहरीका विभिन्न सामुदायिक वनहरूमा महिलाहरूले आयआर्जनका लागि विभिन्न प्रकारका खेती गरिरहेका छन् :

पशुपति सामुदायिक वन – जडीबुटी खेती (अदुवा, बेसार, सर्पगन्धा आदि)

डिपाट सामुदायिक वन – प्राङ्गारिक मल उत्पादन तथा तेजपत्ता खेती

सुनाचुरी सामुदायिक वन – तेजपत्ता तथा कागती खेती

यी सामुदायिक वनहरूमा निर्वाहमुखी खेतीभन्दा पनि व्यावसायिक खेतीलाई प्राथमिकता दिइएको छ। यसले महिलाहरूलाई आर्थिक रूपमा आत्मनिर्भर बनाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।

बजारमा सहज पहुँच, उत्पादन विस्तारको तयारी

महिलाहरूले उत्पादन गरेका जडीबुटीहरू स्थानीय बजारमा सजिलै भइरहेका छन् । औषधीय गुणयुक्त यी उत्पादनहरू औषधि कम्पनीहरू, घरेलु उद्योगहरू र बजारका व्यापारीहरूलाई सहजै आपूर्ति गर्न सकिन्छ। अब महिलाहरूले अझ व्यवस्थित रूपमा सहकारी प्रणाली अपनाएर व्यवसाय विस्तार गर्ने योजना बनाइरहेका छन् ।

सकारात्मक प्रभाव र सम्भावना

सामुदायिक वनका खाली जमिन उपयोग गर्दै गरिएको यो नवीन प्रयोगले धेरै सकारात्मक प्रभावहरू देखाएको छ :

बाँझो जमिनको उपयोग – विद्युत् प्रसारण लाइनमुनि खाली जमिन रहनुपर्ने नियमका कारण फालिएको जमिन उत्पादनशील बन्न पुगेको छ।

महिलाको आर्थिक सशक्तीकरण – घरमै सीमित रहनुपर्ने बाध्यता हट्दै महिलाहरू आर्थिक रूपमा आत्मनिर्भर बन्न थालेका छन्।

सामुदायिक वन संरक्षणमा योगदान – वन व्यवस्थापनको राम्रो नमुना प्रस्तुत गर्दै स्थानीय वन संरक्षणमा महिलाहरूको भूमिका बढेको छ।

स्थानीय स्तरमा रोजगारी सिर्जना – समूहमा आबद्ध महिलाहरूले आफू मात्र नभई अन्य महिलाहरूलाई पनि रोजगारी दिन सफल भएका छन्।

नीतिगत समर्थन आवश्यक

महिलाहरूको यो प्रयास स्थानीय तथा प्रदेश सरकारका लागि एउटा प्रेरणादायी उदाहरण हो । यदि नीतिगत रूपमा थप समर्थन गरियो भने विद्युत् प्रसारण लाइनमुनिका अन्य क्षेत्रहरूमा पनि यस्तै खेती सम्भव हुन सक्छ।
स्थानीय सरकारले यस्ता महिला समूहलाई सहुलियतपूर्ण ऋण, प्रविधि तथा तालिमको व्यवस्था गरिदिने हो भने उनीहरूलाई थप व्यावसायिक बनाउन सकिन्छ।

मनहरी गाउँपालिकाका महिलाहरूले हाइटेन्सन लाइनमुनि बाँझो जमिनमा जडीबुटी खेती गरेर स्थानीय स्तरमै नवीन कार्यको सुरुवात गरेका छन्। वन व्यवस्थापनको नयाँ मोडेलका रूपमा स्थापित यो प्रयास वन संरक्षण, स्थानीय आर्थिक उत्थान, र महिलाहरूको सशक्तीकरण को उत्कृष्ट उदाहरण बनेको छ। सरकारले यस्ता योजनालाई प्रवद्र्धन गरेमा अन्य स्थानहरूमा पनि महिलाहरूले यस्तै पहल गरेर आयआर्जनको नयाँ स्रोत बनाउन सक्छन्।

(राष्ट्रिय समाचार समितिको रिपोर्टमा आधारित )

प्रकाशित : ८ चैत २०८१, शुक्रबार 13:17