सत्ताको व्यापारमा जनभावनाको सिँढी

अहिलेसम्म एउटै चक्र अनवरत दोहोरिइरहेको देखिन्छ—जनताको भावना, बलिदान र आशालाई केही सीमित व्यक्तिले सत्ताको भर्याङ बनाउने र सत्तामा पुगेपछि फेरि त्यसैलाई कुल्चने ।

विराटनगर– हाम्रा पाइला थकाइले भरिएका छन् तर पनि हामी बारम्बार सडकमा उत्रिन्छौँ । कहिले परिवर्तनको निम्ति, कहिले न्यायको खोजीमा । तर हरेकपटक जब हामी उत्रिन्छौँ, कसैले न कसैले हाम्रो चिच्च्याहट, हाम्रो आशा र हाम्रो क्रान्तिलाई आफ्नो स्वार्थको सिँढी बनाउँछ । 

पुरानो युगको अन्त र नयाँ युगको आरम्भ गर्ने सपना देखाएर श्रीमती, सालो–साली, छोरी, ज्वाइँ, भानिज–भान्जी लगायतका परिवारजन, निकटजन, आसेपासे र झोले नेता–कार्यकर्तालाई पोस्छन् । जुन दलको सरकार आए पनि आफूलाई भोटको ठेकदार भनेर राजनीतिक खेमामा चिनाउनेहरुले हाम्रै नाम भजाएर व्यक्तिगत समृद्धिको यात्रामा अगाडि बढ्छन् । हामीलाई रमिते बन्न बाध्य पार्छन् ।

२००७ मा जब जनताले सामन्ती सत्ताको अन्त्यको सपना देखे, त्यो सपना साकार त भयो, तर त्यो सपना देखाउनेहरूले सत्ताको ढोका खोलेर आफैँ पस्न हतार गरे । फेरि २०४६ आयो, बहुदल आयो, आशा फेरि पलायो । तर फेरि त्यही भयो—सत्तामा केही सीमित अनुहार मात्रै पुगे र जनताको भाग फेरि प्रतीक्षामा रह्यो ।

२०६२/६३ मा फेरि आन्दोलन भयो—राजा फालियो, गणतन्त्र आयो । लाग्यो अब त साँच्चै जनताको शासन सुरु भयो । तर आजको यथार्थ के हो ? जनता फेरि निराश छन् । फेरि विभाजित छन् । अनि फेरि, कतैबाट स्वर आउँछ—‘राजा फर्काऊँ’ ।

साच्चै, हरेक परिवर्तनपछि भिन्न नाम र अनुहारले सत्तामा उही वर्ग पुग्छ—जो जनताको नारा चिच्याउँछ, माहोल बुझेर झण्डा बोकी कहिले अगाडि र कहिले पछाडि उभिन्छ तर भित्रभित्रै सत्ताको व्यापारको हिसाबकिताब र अनुुमान गरिरहेको हुन्छ । राजावादी हुन् वा गणतन्त्रवादी—उनीहरूको उद्देश्य एउटै देखिन्छ—सत्ता ।

भावना त जनताको हो, फाइदा त उही सञ्जालको
जनताको आँसु, रगत र आशा जतिसुकै साँचो होस्—त्यो सबै एक ‘प्याकेज’ बनेर सत्ताको सपना देख्नेहरूको काम आउँछ । आन्दोलनको भीडमा निहित स्वार्थ बोकेर तिनै अवसरवादी सुकिला–नुकिला मिसिन्छन् । तिनीहरू जनताको आवाज बनेर देखिन्छन् तर उनीहरूको प्राथमिकता जनताभन्दा ‘पद’ हो ।

हेरौँ न आज राप्रपाले बोकेको ‘राजा फर्काऊँ’को नारा । के त्यहाँ सिंगो योजनासहित देश विकासको मोडल छ ? छैन । तर जनताको निराशा, आक्रोश र आशालाई प्रयोग गरेर उनीहरू फेरि सत्तामा पुग्न खोजिरहेका छन् । गणतन्त्रमा वाक्कदिक्क भएका नागरिकलाई ‘सुनौलो भविष्य’ को सपना देखाएर उनीहरू आफूलाई विकल्पको रूपमा प्रस्तुत गर्छन् । अहिलेका प्रमुख राजनीतिक पार्टीहरुले  पनि जनतालाई पटमूर्ख बनाउँदै यस्तै हर्कत गरेर सत्ता सम्मको यात्रा तय गरेका हुन् ।

तर फेरि प्रश्न उठ्छ—सत्ता फेरिएर के सोच फेरिएको हो ? यदि सोच उही हो—कि सत्तामा पुगेपछि आफ्ना आसेपासेहरूलाई मात्र लाभ दिने, राज्यको सम्पत्ति आफ्नै सञ्जालमा घुमाउने हो भने परिवर्तनको नाममा फेरि धोका मात्र हुनेछ ।

हामी जनताले अब बुझ्नुपर्छ — हामी प्रयोग भइरहेका छौँ
अब हामीले बुझ्नुपर्ने समय आएको छ—क्रान्तिका झण्डा सत्य ह्दयले हामीले बोक्छौँ, नाराहरू हामीले लगाउँछौं, रातभर सडकमै बसेर बलिदान हामीले दिन्छौँ । तर परिणाम शुन्य । हरेकचोटि उही वर्गले आवरण फेरर देशको ढुकुटी लुट्छ । हामी गाँसबासका लागि संघर्ष गरिरहेका हुन्छौँ । 

राज्यको सेवा, सुविधा, ठेक्कापट्टा, जागिर, पहुँच—सबै उही वर्गको कब्जामा जान्छ । आन्दोलनपछि ‘पद्धति’ फेरिँदैन, केवल ‘अनुहार’ मात्रै फेरिन्छ ।

अबको क्रान्ति सत्ताको लागि होइन, चेतनाको लागि हुनुपर्छ
सत्ताको कुर्सीमा को बस्ने भन्नेभन्दा बढी अब यो विचार गर्नुपर्छ—कसरी बस्ने ? किन बस्ने ? र कसका लागि बस्ने ? जबसम्म राज्यव्यवस्था जनताको पहुँचमा छैन, जनताको सहभागिता छैन र जनताको लागि जिम्मेवार छैन, तबसम्म त्यो व्यवस्था जुनसुकै नामको होस्, त्यो केवल सत्ताको व्यापार हो ।

अब हामीले ’उनीहरू’ को आन्दोलन र ’हाम्रो’ आन्दोलनबीचको भिन्नता चिन्नुपर्छ । अब हामीले झण्डा बोक्नु अघि विचार गर्नुपर्छ—यो झण्डा कसको लागि हो ? मेरो अधिकारको लागि ? कि कसैलाई सत्तामा पुर्याइदिने भर्याङका लागि ?
हामी फेरि प्रयोग हुन सक्दैनौं । हामी फेरि कुनै ‘रणनीतिक खेल’को प्यादा बन्न सक्दैनौँ । अब आन्दोलन भएछ भने त्यो हाम्रो चेतनाको आन्दोलन हुनुपर्छ—जहाँ सत्ता होइन, संवेदनशीलता, पद होइन, उत्तरदायित्व, र वाचा होइन, परिणाम प्राथमिकतामा पर्छ ।

अबको परिवर्तन शब्दको होइन, सोचको हुनुपर्छ । नत्र, हामी फेरि पछुताउनेछौँ—फेरि पछाडि फर्केर भन्छौँ, ‘हामीलाई फेरि छलेछन् ।’ अहिलेसम्म एउटै चक्र अनवरत दोहोरिइरहेको देखिन्छ—जनताको भावना, बलिदान र आशालाई केही सीमित व्यक्तिले सत्ताको भर्याङ बनाउने र सत्तामा पुगेपछि फेरि त्यसैलाई कुल्चने ।

त्यसबेला पनि परिवर्तनका नारा थिए, सडकमै उत्रेर ‘राजा फालौँ, गणतन्त्र ल्याऔँ’ भन्ने थियो । अहिले फेरि त्यही सडकमा ‘गणतन्त्र असफल भयो, राजा फर्काऔँ’ भन्ने आवाज सुनिन थालेको छ । सन्देश उस्तै छ, पात्र फेरिएका छन् तर नियत र उद्देश्य उही पुरानै देखिन्छ—सत्ता ।

आजको सन्दर्भमा हेर्दा राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (राप्रपा) लगायतका राजावादी शक्ति फेरि संगठित हुँदैछन् । उनीहरू असन्तुष्ट, निराश, र नेतृत्वप्रति वितृष्णा भएका जनतालाई ’राजा फर्काउने’ नाराबाट आकर्षित गर्न खोजिरहेका छन् । तर प्रश्न उठ्छ—के यिनीहरूसँग साँच्चै वैकल्पिक योजना छ ? के ज्ञानेन्द्र शाहसँग आधुनिक युगको लोकतान्त्रिक व्यवस्थाभित्र देशलाई समृद्ध बनाउने कुनै रोडम्याप छ ? उत्तर स्पष्ट छ, उनीहरुसँग कुनै दिशानिर्देश छैन ।

राप्रपा आफैँमा दिशाहीन छ । कहिले धर्मनिरपेक्षताको विरोध गर्छ, कहिले संघीयताको । कहिले राजा भन्छ, कहिले सशक्त लोकतन्त्र । यसले के देखाउँछ भने उनीहरूलाई जनताको पीडासँग खास सरोकार छैन । सरोकार छ भने सत्ताको कुर्सीसँग छ र त्यसमा पुग्न जुनसुकै नारा प्रयोग गर्न पछि पर्दैनन् ।

व्यवस्था होइन, व्यक्तिमा केन्द्रित शासन
नेपालमा सत्ता व्यवस्थाभन्दा व्यक्ति विशेषमा केन्द्रित छ । राजा आए पनि, राष्ट्रपति वा प्रधानमन्त्री बने पनि, समृद्धिको ढोका खुल्दैन—किनभने उनीहरूसँग जोडिएका सञ्जाल (नेटवर्क) हरू सधैँ उही रहन्छन् । राज्यको ढुकुटी, स्रोत, अवसर, पहुँच—सबैमा यिनै ‘निकटजन’ हाबी हुन्छन् ।

राजावादी आन्दोलनमा अहिले देखिएका केही सुकिलानुकिला अनुहारहरू—जसले नारा लगाउने, झण्डा बोकेको, ब्यानर टाँस्ने काम पनि गर्छन्—सामान्य नागरिक होइनन् । देशप्रति  आशा जगाउनेहरु होइनन्, अवसरवादी नागरिकहरू हुन् । यिनको आन्दोलनको अन्तिम लक्ष्य हो–पावर सर्कल (शक्ति घेरा) मा आफ्नो ‘पालो’ सुनिश्चित गर्नु । त्यही भएर त राजसंस्था फर्किए पनि परिवर्तन हुने भनेको ‘माथिका अनुहार’ मात्रै हो, तर पद्धति, सोच र लुटको संरचना फेरिँदैन ।

जनता वाक्कदिक्क, तर विकल्पहीन
गणतन्त्रवादी भनिने दलहरू आफैं भ्रष्ट्राचार, सत्ता मोह र कार्यकर्तामुखी नीतिले गजक्क परेका छन् । यिनकै कारण गणतन्त्रमा जनताको आस्था घट्दै गएको हो । जब आशा हराउँछ, तब नागरिक विकल्पको खोजीमा भौतारिन्छन, यसका लागि प्रतिगामी शक्तिका पछि पनि लाग्छन् । 

यसरी विकल्पको अभावमा जनता फेरि पुरानै शक्तिप्रति आकर्षित भइरहेका छन् । तर त्यो विकल्प पनि झुटो सपनाजस्तै देखिन्छ—जहाँ परिवर्तनको सम्भावना होइन, सत्ता हस्तान्तरणको नाटकीय पुनरावृत्ति मात्र हुन्छ । 

त्यसैले अब चाहिएको छ–सचेत नागरिक आन्दोलन 

हामीले सत्ताको कुर्सी घुमाइरहेका अनुहार मात्र होइन, त्यो कुर्सीको बनावट नै परिवर्तन गर्नुपर्छ । नत्र आन्दोलन फेरि पनि ‘प्रयोग’ हुनेछ, भावना फेरि ‘सिँढी’ हुनेछ र परिवर्तन फेरि ‘छल’ हुनेछ । देशको राजनीतिक स्थायित्व र समृद्धिको यात्रा सत्तामै केन्द्रित नभइ जनतामा आधारित शासन प्रणालीतर्फ उन्मुख नहुञ्जेल, हाम्रा बलिदानहरू केवल अरूलाई सत्ता चढाउने भर्याङमात्र बन्नेछन् ।