गीतभन्दा गहिरा थिए रसिक दाजु

विराटनगर– कहिलेकाहीँ एउटा आवाज, आवाज मात्रै हुँदैन, त्यो गीत बन्छ, माटोको गन्ध बन्छ, अनि पुस्ताले पुस्तालाई सुनाउने स्मृति बन्छ। त्यो समयको साक्षी, पीढीको आत्मा र राष्ट्रको मौन इतिहास बन्छ । त्यसमा एउटा अनुहार मात्रै देखिँदैन, त्यो पीढीको अन्तिम प्रतीक हुन्छ।

गणेश रसिक गएकै हुन्, तर हामी अझै विश्वास गर्न सकिरहेका छैनौं — गीतकार मात्रै होइन, गायक, कथाकार, संस्मरणकार, संस्कृति शिल्पी, अनि यो राष्ट्रको गहिरो आवाज, अब हाम्रो बीचमा रहेनन् ।

जेठ १८ को बिहान ललितपुरस्थित नेपाल क्यान्सर अस्पतालमा ७८ वर्षीय रसिकको निधन भयो। बाहिरको खबरमा यो एउटा दुःखद जानकारी मात्रै देखिन सक्छ, तर नेपाली समाजका लागि यो स्मृति र सिर्जनाको अन्तिम अध्याय बन्द भएको अनुभूति हो।

जब गीतहरू जीवन बन्छन्
गणेश रसिकका गीतहरू हामीले धेरै सुनेका छौं — 'घरबेटी नानी’, 'नुनजस्तो बिल्ने जिन्दगी’, 'नखेल्नु जुवा र तास’ — यी केवल लय मात्र थिएनन्, ती चेतना थिए, चेतावनी थिए र आत्मा थिए।

उनका गीतहरू लोकधुनको धरातलमा आधुनिकताको झझल्को लिएर आउँछ। त्यहाँ सहरी पीडा पनि छ, पहाडी गन्ध पनि। त्यहाँ मधेसको माटो पनि मिसिएको छ, अनि हिमालको सुस्केरा पनि।

हामीलाई धेरै थाहा छैन होला — तर यही गीतहरू लेख्दा उनी कहिले बाँसको सिरानीमा निदाए, कहिले जनयुद्धमा भाइ गुमाए, अनि पछि आफ्नै छोरालाई चिरकालका लागि गुमाएर पनि गीतमा जीवन खोजिरहे।

साहित्यमा पनि संगीत जस्तै धड्कन
गणेश रसिक कथा लेख्थे — कथाभन्दा ठूलो पीडा लिएर। संस्मरण लेख्थे — स्मृतिभन्दा टन्टलापुर यथार्थ बोकेर। उपन्यास लेख्थे — पात्रभन्दा पहिले आत्मा सिर्जना गरेर।

‘जब सिस्नुहरू टेक्दै हिँडे’, 'दशगजामा उभिएर हेर्दा’, 'आकाशगंगाको ओतमुनि’ — यी शीर्षकहरू हेर्दा लाग्छ, उनले जीवनभर आफ्नै पीडालाई शुद्ध कविता बनाइरहे।

केही लेखकहरू लेख्छन् लेख्नकै लागि, तर रसिक लेख्थे बाँच्नकै लागि।

संस्थाहरुको मुटु
हाम्रो देशमा संस्था चलाउँदा विचार मर्छ। तर रसिक संस्थामा गए — विचारलाई बचाउने सपना बोकेर।

रत्न रेकर्डिङ, सांस्कृतिक संस्थान, साझा प्रकाशन, नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठान — जहाँ पुगे, उनले पहिलो कुरा के गरे भने ‘सिर्जना गर्नेहरूलाई पहिलो ठाउँमा राख्नुपर्छ’। त्यसैले उनी नेतृत्वमा हुँदा संस्थाहरूले मान्छेको मूल्य चिन्न थाले।

आज यिनै संस्था फेरि सुस्त छन्। उनी थिए, ताजगी थियो। उनी गएका छन्, अब हामीसँग केवल दीर्घस्मृति बाँकी छ।

एकान्तहरूमा बाँचिरहेका थिए उनी
बाहिरबाट हेर्दा रसिक एक सम्मानित एवं सफल व्यक्तित्व थिए। तर भित्रभित्रै उनी एक एकान्त पीडाका संग्राहक थिए। तीन भाइको निधन, छोराको मृत्यु, श्रीमतीको कोभिडमा गुमाइ — योभन्दा गहिरो एकान्तमा को बाँच्न सक्छ?

तर उनले त्यो दुःख कहिले बिक्री गरेनन्, कहिले प्रचार गरेनन्। उनी चुपचाप लेखिरहे, संगीतमा घुलिरहे र हामीलाई भुल्न नदिने स्मृति बनिरहे।

हामी अब के गर्ने?
हामीलाई गणेश रसिकको एउटा तस्बिर चाहिएको छ — जुन हाम्रो विद्यालयको भित्तामा टाँसिएको होस्। एउटा गीत चाहिएको छ — जुन नयाँ पुस्ताले पनि गुनगुनाओस्। एउटा पुस्तक चाहिएको छ — जसमा लेखिएको होस्, ‘जिन्दगी केवल सफलताको कथा होइन, उनी सिर्जनामा सफल रहे पनि जीवनको यात्रा सजिलो थिएन—विवेक र संवेदनाको मूल्य कहिलेकाहीँ मौन पीडाभित्र हराउँछ।’

हामी रसिक दाइलाई बिर्सन सक्दैनौं। उनले मात्र गीत दिएनन्, शब्दको संस्कार दिए। उनले मात्र उपन्यास लेखेनन्, समाजको स्पन्दन लेखिदिए।

हामी अझै उनका गीतमा उनलाई खोज्नेछौं।

अन्तिम श्रद्धाञ्जली
गणेश रसिक गएका छन्। तर उनका गीत, कथा, पीडा र सपनाहरू अझ बाँकी छन्। अब ती हामीले बोक्नुपर्छ – बोकेर बाँच्छौं भने रसिक फेरि हामीसँगै रहनेछन्।

– रसिक दाइलाई हार्दिक श्रद्धा शब्दाञ्जली,
   जो गीतका सर्जक मात्र थिएनन्,
  स्वयं गीतजस्तै भिजेका आत्मा थिए।

#गणेश #रसिक

(आमसञ्चार तथा पत्रकारितामा स्नातकोत्तर, तीन दशकभन्दा बढी समयदेखि ग्रामीण क्षेत्रदेखि काठमाडौँसम्म मूलधारको पत्रकारितामा सक्रिय ‘द नेप्लिज डट कम’ का प्रधान सम्पादक जितेन्द्र साहको यो व्यक्तिगत विचार हो । साह कुनै पनि राजनीतिक दल निकट पत्रकार संघ, संगठन, मञ्च, युनियन, चौतारी वा समाज लगायतमा आबद्ध छैनन् भन्ने कुरा प्रष्ट गर्न चाहन्छौं ।)