सम्पादकीय

जातीय विभेदको घिनलाग्दो अनुहार

जितेन्द्र साह

९ चैत २०८१, शनिबार

विराटनगर– नेपालमा जातीय विभेद र छुवाछुतको अन्त्यका लागि संविधान एवं कानुनले स्पष्ट व्यवस्था गरे पनि यस्ता अमानवीय घटनाहरू अझै पनि समाजमा भइरहेकै छन् । सिरहाको औरही गाउँपालिका–५ मा भएको पछिल्लो घटना यसैको ज्वलन्त उदाहरण हो । महायज्ञको नाममा दलित समुदायका दीपक मरिकको घर डोजर लगाएर भत्काइयो । यसले हाम्रो समाजमा गहिरो रूपमा रहेको जातीय विभेदको कुरूप अनुहारलाई पुन : उजागर गरेको छ ।

घटनाको पृष्ठभूमि

चैत १७ देखि आयोजना हुने भनिएको विष्णु महायज्ञका लागि तयार गरिएको मण्डप नजिकै दीपक मरिकको घर थियो । तीन दशकदेखि मरिक परिवार त्यहाँ बसोबास गर्दै आएको थियो । पाँच वर्षअघि जनता आवास कार्यक्रमअन्तर्गत पक्की घर निर्माण गरिएको थियो । महायज्ञ आयोजक बजरंगी बाबाको निर्देशनमा गाउँपालिका अध्यक्ष शिवजी यादवले फागुन १० मा डोजर लगाएर मरिकको घर भत्काउन आदेश दिए । घर मात्र भत्काइएन । उक्त स्थानको माटोसमेत दुई फिट खनेर हटाइएको छ । यसले जातीय भेदभावको चरम रूपलाई उजागर गरेको छ ।

पीडित परिवारको अवस्था

घर भत्काइएपछि मरिक परिवारलाई विद्यालयको २ धुर जमिनमा अस्थायी रूपमा राखिएको छ । जहाँ न खानेपानीको सुविधा छ, न त बिजुली बत्ती नै । दीपक र उनकी पत्नी अनिता मरिक गाउँपालिकामै सफाइ कर्मचारीका रूपमा मजदुरी गर्छन् । घटना सार्वजनिक भएयता उनीहरू काममा पनि जान सकेका छैनन् ।

दोषीहरूको गिरफ्तारी र अनुसन्धान

घटनाबारे समाचार सार्वजनिक भएपछि चौतर्फी रूपमा दोषीमाथि कारबाहीको माग भइरहेको छ । प्रतिनिधिसभा र मधेशको प्रदेशसभाका सांसदले घटनाप्रति आपत्ति जनाउँदै संसदीय छानबिनसहित दोषीमाथि कारबाही गर्न माग गरेका छन् ।

विभिन्न संघसंस्थाले पनि घटनाप्रति भत्र्सना गर्दै दलितमाथि ज्यादती गर्नेलाई कारबाही हुनुपर्ने माग राखेका छन् । राजनीतिक वा सामाजिक दबाबले प्रहरी भने पीडित परिवारले उजुरी नदिएको बहाना बनाएर पन्छँदै आएको छ । तर सरकार र प्रहरी–प्रशासनको सर्वत्र आलोचना भएपछि शुक्रबार मात्र उनीहरूलाई नियन्त्रणमा लिइएको हो ।

प्रशासनको भूमिका र आलोचना

घटनामा संवेदनशील भएर कार्य नगरेको भन्दै आलोचित बनेका प्रमुख जिल्ला अधिकारी वासुदेव दाहाललाई शुक्रबार गृह मन्त्रालयले फिर्ता बोलाएको छ । गृहले प्रहरीलाई घटनाको अनुसन्धान गर्न निर्देशन पनि दिएको छ । राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोग मधेश प्रदेश कार्यालयले पनि घटनामा चासो देखाउँदै अनुगमन र अनुसन्धान थालेको छ ।

समाजको प्रतिक्रिया र न्यायको माग

घटनापछि समाजका विभिन्न तहबाट तीव्र प्रतिक्रिया आएको छ । राष्ट्रिय दलित आयोगले घटनाका दोषीमाथि कानुनी कारबाही गर्नुपर्ने भन्दै अनुसन्धान प्रक्रिया सुरु भएको जनाएको छ । यस्तै विभिन्न संघसंस्थाले पनि घटनाप्रति भत्र्सना गर्दै दलितमाथि ज्यादती गर्नेलाई कारबाही हुनुपर्ने माग राखेका छन् ।

निष्कर्ष

सिरहाको यो घटना हाम्रो समाजमा अझै पनि गहिरो रूपमा रहेको जातीय विभेदको कुरूप वास्तविकतालाई उजागर गर्दछ । संविधान र कानुनले छुवाछुत तथा जातीय भेदभावलाई निषेध गरे पनि यस्ता घटनाहरूले हाम्रो समाजको चेतनास्तरमा प्रश्न उठाउँछन् ।

यस्तो अमानवीय कार्यको पुनरावृत्ति रोक्नका लागि दोषीमाथि कडा कानुनी कारबाही हुनु आवश्यक छ । साथै पीडित परिवारलाई उचित राहत र पुनस्र्थापना प्रदान गर्न राज्यले तत्परता देखाउनुपर्छ । यस घटनाले हाम्रो समाजलाई आत्मसमीक्षा गर्न र जातीय विभेदको अन्त्यका लागि सबै तहबाट एकजुट भएर कार्य गर्न प्रेरित गर्नुपर्छ ।

प्रकाशित : ९ चैत २०८१, शनिबार 09:09