एसईई परीक्षा : शिक्षा प्रणालीको ऐनामा सुधारको खोजी

जितेन्द्र साह

७ चैत २०८१, बिहीबार

विराटनगर– नेपालको माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसईई) आजदेखि सुरु भएको छ । यो परीक्षा नेपालको औपचारिक माध्यमिक शिक्षा प्रणालीको महत्वपूर्ण कोसेढुंगा हो। यस वर्ष ५ लाख १४ हजार ७१ विद्यार्थी परीक्षा दिँदै छन्, जसमा छात्राको संख्या छात्रभन्दा बढी छ। राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डका अनुसार २ लाख ५७ हजार ७३० छात्रा र २ लाख ५६ हजार ३११ छात्र यस वर्षको एसईईमा सहभागी छन्। परीक्षा केन्द्रहरू देशभर ११ हजार २१६ विद्यालयमा तोकिएका छन्।

शिक्षाको पहुँच र विविधता

यस वर्षको एसईई विशेष छ किनभने नेपालबाहिर जापानबाट २९ विद्यार्थीले परीक्षा दिँदै छन्, जसले हाम्रो शिक्षा प्रणालीको अन्तर्राष्ट्रियकरणलाई दर्शाउँछ। यस्तै सुधार केन्द्रका २१ विद्यार्थी र एचआईभी प्रभावित ४ विद्यार्थीको सहभागिताले शिक्षा प्रणालीको समावेशीकरणलाई उजागर गर्छ। केन्द्रीय कारागार सुन्धारा र दैलेख कारागारमै परीक्षा केन्द्र तोकिएको छ, जसले शिक्षा कुनै पनि सीमामा बाँधिनु हुँदैन भन्ने तथ्यलाई पुष्टि गर्छ।

तर यो सफलतासँगै केही चुनौतीहरू पनि छन्। विद्यालयहरूमा गुणस्तरीय शिक्षाको अभाव, परीक्षा प्रणालीको सुधार आवश्यक पर्ने अवस्था र विद्यार्थीहरूको मानसिक स्वास्थ्यजस्ता विषयहरू अझै पनि सम्बोधन गर्न बाँकी छन्।

परीक्षा व्यवस्थापन: सुधारका आवश्यक पक्ष

एसईईलाई व्यवस्थित र मर्यादित बनाउन ७७ हजार ८१७ कर्मचारी, सुरक्षाकर्मी, निरीक्षक, केन्द्राध्यक्ष र सहायक कर्मचारी परिचालित छन्। परीक्षा केन्द्र व्यवस्थापनका लागि प्रदेश र स्थानीय सरकारको सहभागिता बढाइएको छ, जुन सकारात्मक संकेत हो।

तर परीक्षा सुरक्षाका सवालमा विगतका वर्षहरूमा प्रश्नपत्र चुहावट, उत्तरपुस्तिका गुम्ने र परीक्षा सम्बन्धी अन्य अनियमितताका घटनाहरू देखिएका थिए। यसपटक सुरक्षा संयन्त्रलाई मजबुत पारिएको दाबी गरिए पनि यसको प्रभावकारीता परीक्षा सम्पन्न भइसकेपछि मात्र थाहा हुनेछ।

नतिजा प्रकाशन प्रणाली सुधार गर्नुपर्ने आवश्यकता

राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डले यस वर्ष नतिजा असार ७ सम्म प्रकाशित गर्ने लक्ष्य राखेको छ। पुनर्योगका लागि असार २२ सम्मको समय दिइनेछ । पूरक परीक्षा साउन १९ र २० मा हुनेछ। नेपालको परीक्षा प्रणालीमा ढिलासुस्ती र त्रुटिपूर्ण नतिजा प्रकाशनका घटनाहरू नयाँ होइनन् । यसपटक नतिजा प्रकाशन प्रणालीलाई छरितो बनाउन प्रविधिको व्यापक उपयोग गर्ने योजना गरिएको छ। तर ग्रामिण क्षेत्रमा इन्टरनेट पहुँचको समस्या, नतिजा प्रमाणीकरण प्रक्रियामा ढिलाइ र पुनर्योग प्रक्रियामा आउने अप्ठेराहरूलाई कसरी व्यवस्थापन गरिन्छ भन्ने अझै स्पष्ट छैन ।

गुणस्तरीय शिक्षाको खोजी: एसईईपछि के ?

एसईई परीक्षाको औचित्यमाथि बारम्बार बहस हुँदै आएको छ। नेपालमा विद्यालय शिक्षाको गुणस्तर क्षेत्रगत रूपमा भिन्न छ। ग्रामीण भेगका विद्यालयहरू अझै पनि शिक्षण सिकाइका प्रविधिहरू र दक्ष जनशक्तिको अभाव झेलिरहेका छन्। एसईईपछि विद्यार्थीहरू कक्षा ११ र १२ मा प्रवेश गर्दा उनीहरूलाई आवश्यक मार्गदर्शन र परामर्श कत्तिको उपलब्ध गराइन्छ भन्ने कुराले उनीहरूको भविष्यलाई प्रभाव पार्नेछ। नेपालमा सैद्धान्तिक शिक्षामा मात्र ध्यान केन्द्रित गरिएको देखिन्छ। प्राविधिक र व्यावसायिक शिक्षालाई अझ प्रभावकारी बनाउन सरकारले थप लगानी गर्नुपर्छ।

निष्कर्ष

एसईई परीक्षा केवल एउटा परीक्षा मात्र होइन, यो नेपाली शिक्षा प्रणालीको वर्तमान अवस्था झल्काउने ऐना हो । यसपटक परीक्षा निष्पक्ष, व्यवस्थित, मर्यादित र शान्तिपूर्ण वातावरणमा सञ्चालन गर्ने तयारी गरिएको छ। तर शिक्षाको गुणस्तर सुधार, नतिजा व्यवस्थापन प्रणाली सुधार, तथा विद्यार्थीहरूको मनोवैज्ञानिक स्वास्थ्यलाई ध्यानमा राख्ने विषयलाई अबका वर्षहरूमा सरकारले प्राथमिकता दिनुपर्छ।

विद्यार्थीहरूलाई हौसला प्रदान गर्न, निष्पक्ष परीक्षा सम्पन्न गराउन र नतिजा समयमै प्रकाशन गर्न सबै निकायहरू गम्भीर बन्नुपर्ने समय आएको छ। सरकार, विद्यालय, शिक्षक, अभिभावक र विद्यार्थी सबैको सामूहिक प्रयासले मात्र हाम्रो शिक्षा प्रणालीलाई मजबुत बनाउन सकिन्छ। एसईई परीक्षामा सहभागी सबै विद्यार्थीहरूलाई सफलताको शुभकामना !

प्रकाशित : ७ चैत २०८१, बिहीबार 08:21