बंगलादेशमा विद्यार्थी नेताहरूले गठन गरे नयाँ पार्टी

विराटनगर– बंगलादेशमा शेख हसिना सरकारविरुद्ध आन्दोलनको नेतृत्व गरेका विद्यार्थीहरूले अन्ततः नयाँ राजनीतिक दल बनाएका छन् । यो नयाँ संगठन नेशनल सिटिजन पार्टी (एनसीपी) को वक्तव्य र घोषणाले देशको राजनीतिमा अनेकौँ बहस सुरु भएको छ । शुक्रबार बनेको यो नयाँ राजनीतिक दलले कुनै दृष्टिकोण वा खास एजेण्डा प्रस्तुत गर्न नसकेको पनि धेरै विश्लेषकहरुको विश्वास छ । 
एकातिर निर्वाचनमार्फत संविधानसभा बनाउने र अर्कोतिर देशका लागि नयाँ संविधान निर्माण गर्ने । नयाँ गणतन्त्रको कुरा र पार्टीको ‘इनक्लाब जिन्दाबाद’ नाराले यो पार्टीले भविष्यमा के गर्न खोज्छ भन्ने प्रश्न उठेको छ ।

पार्टीका वरिष्ठ संयुक्त संयोजक अरिफुल इस्लाम अदीबले बीबीसी बंगलालाई बताए कि उनीहरूले तय गरेको उद्देश्यले बंगलादेशको राजनीतिक संस्कृति परिवर्तनको सन्देश दिन्छ । उनले भने, ‘बंगलादेशको संवैधानिक संरचनामा अधिनायकवाद सिर्जना गर्ने क्षमता छ, धेरै राजनीतिक दलमा सबै सत्ता एक व्यक्तिलाई सुम्पिएको छ, ध्यान दिएर हेर्ने हो भने, विगत पन्ध्र वर्षमा भएका आन्दोलन युवाहरूले गरेका छन् । फलस्वरूप हामीले विद्यमान राजनीतिक व्यवस्थालाई तोडेर युवाको अपेक्षा पूरा गर्ने सन्देश दिएको छौँ ।’

तर, केही राजनीतिक विश्लेषकहरू भने एनसीपी मध्यमवर्गीय पार्टीका रूपमा उभिने प्रयास गरेको बताउँछन् । उनले परम्परागत राजनीतिलाई परिवर्तनको सन्देशसहित सन्तुलनमा राख्ने विश्वास व्यक्त गरेको छ । तर त्यसका लागि आवश्यक राजनीतिक एकताका लागि उसले स्पष्ट योजना प्रस्तुत गर्न सकेनन् ।

यसैबीच, ढाकामा एक कार्यक्रममा बीएनपी राष्ट्रिय स्थायी समिति सदस्य सलाहुद्दीन अहमदले भने, ‘दोस्रो गणतन्त्र घोषणा गर्नेहरूले यसलाई आफ्नो घोषणापत्रमा राख्नुपर्छ । ‘संविधानसभामार्फत नयाँ संविधान बनाउन चाहनेहरूले सम्भव भएसम्म त्यसो गर्नुपर्छ, तर बंगलादेशका जनतालाई लोकतान्त्रिक प्रक्रियातर्फ लैजान थप ढिलाइ नहोस् भनेर देशलाई एकताबद्ध राख्न हाम्रो अपिल छ ।’

यसैबीच बंगलादेशको प्रमुख प्रतिपक्षी दल बीएनपीले दोस्रो गणतन्त्रको माग वा संविधानसभामार्फत देशको नयाँ संविधानको मस्यौदालाई संसदीय निर्वाचन ढिलो गर्ने सन्देशका रूपमा लिएको संकेत गरिरहेको छ । तर, नयाँ पार्टीले आफ्नो उद्देश्य र लक्ष्य राख्नुलाई विश्लेषकहरू उनीहरूको अधिकार भएको बताउँछन् । 

ढाकाको माणिक मियाँ एभिन्यूमा शुक्रबार पार्टीको उद्घाटन समारोहमा ‘दोस्रो गणतन्त्र’ स्थापनाको मुद्दा पटक–पटक उठेको यसका संयोजक नाहिद इस्लामको भनाइ छ । उनले २०२४ को ‘कू’ले दोस्रो गणतन्त्र स्थापनाको संघर्ष सुरु गरेको बताए ।

‘हामीले लोकतान्त्रिक नयाँ संविधानको मस्यौदा बनाएर संवैधानिक अधिनायकवादको पुनस्र्थापनाका सबै सम्भावनाहरूलाई समाप्त गर्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘हाम्रो प्रारम्भिक लक्ष्यमध्ये एउटा दोस्रो गणतन्त्र स्थापना गर्न संविधानसभाको निर्वाचनमार्फत नयाँ संविधान निर्माण गर्ने हो । दोस्रो गणतन्त्रको अवधारणा मूल रूपमा फ्रान्सेली क्रान्तिबाट उत्पन्न भएको हो । यसको अर्थ देशको पुरानो शासन प्रणालीमा ठूलो परिमार्जन गरेर नयाँ शासन प्रणालीको निर्माण गर्नु हो, त्यस्ता परिवर्तनहरू कूप वा कू लगायतका धेरै तरिकाले हुन सक्छन् ।’

पार्टी स्थापना कार्यक्रममा यसका शीर्ष नेताहरूले लगाएका नारामध्ये इन्क्लाब जिन्दावादको नाराले धेरैको ध्यान तान्यो । तर, अरिफुल इस्लाम अदिबले आफ्नो पार्टीले अहिलेसम्म कुनै नारा टुंगो नलगाएको बताउँछन् । उनले बीबीसी बंगलासँग भने, ‘विद्यार्थी आन्दोलनमा इन्क्लाब जिन्दावादलाई प्रतिरोधको भाषाको रूपमा प्रयोग गरिएको थियो । जब जनता बलियो तानाशाही विरुद्ध खडा भए, तब यो नारा त्यहीँबाट आयो । हामीले हाम्रो पार्टीको नारा, संविधान र कार्यक्रम  अझै तय गरेका छैनौँ ।’

ृराजनीतिक विश्लेषक प्रोफेसर महबूब उल्लाह भन्छन्, ‘इन्कलाब जिन्दाबाद मूलतः भारतीय कम्युनिष्ट पार्टीको नारा थियो । यो बंगलादेशमा नयाँ छ । यसले धेरैलाई चोट पु¥याउन सक्छ, म यसलाई नकारात्मक मान्दिनँ । यो कटि वा परिवर्तनको नारा हो ।’

‘बंगलादेशमा शहीदको बलिदानबाट प्राप्त भएको नयाँ स्वतन्त्रता एउटा सरकारलाई ध्वस्त गरेर अर्को सरकार स्थापना गरेर भएको होइन,’ नाहिद इस्लामले भने,‘जनताको अधिकारमा आधारित देश निर्माण गर्न राज्यमा स्थापित फासीवादी व्यवस्थाको अन्त्य गरी नयाँ राजनीतिक व्यवस्थाको चाहना जनताले गरेका हुन् ।’

धेरै विश्लेषकहरू बंगलादेशमा बिएनपी लगायतका अन्य राजनीतिक दलहरूको अगावै निर्वाचन गराउने रणनीतिक मागमा नयाँ राजनीतिक दलका नेताहरूले केही सन्देश पनि पठाएको विश्वास गर्छन् । त्यसैले पार्टीले ‘एउटा सरकार ध्वस्त गरेर अर्को सरकार बनाएर मात्रै नयाँ स्वतन्त्रता प्राप्त नभएको बताएको छ ।

राजनीतिक विश्लेषक तथा लेखक मोहिउद्दीन अहमद भन्छन्, ‘दोस्रो गणतन्त्रको सामान्य अर्थ पुरानोलाई विस्थापित गरी नयाँ शासन प्रणाली निर्माण गर्नु हो, तर बिएनपीलगायत सबै दलबीच एकता नभई बंगलादेशमा यो सम्भव छैन । संविधानसभा भनेको नयाँ संविधान बन्ने हो, अर्थात् आगामी निर्वाचनमा निर्वाचित जनप्रतिनिधिले संविधानसभाको सदस्य भएर नयाँ संविधान बनाउने हो, तर त्यसका लागि निकट भविष्यमा राजनीतिक दलहरूबीच आवश्यक एकताको सम्भावना म देख्दिनँ ।’

संयोगवश, देशको प्रमुख राजनीतिक दल बिएनपीले नयाँ संविधान बनाउने विचारको विरोध गर्दै आएको छ र संसदमा छलफल गरेर आवश्यक संशोधन ल्याउने पक्षमा छ । नयाँ संविधानको विषयमा यसअघि पनि बहस भएपनि एनसीपीले त्यसमा सहमति जनाएको छैन

प्रोफेसर महबूब उल्लाह भन्छन् कि दोस्रो गणतन्त्र एक विद्रोह मार्फत स्थापित भएको थियो र संविधानसभा मार्फत नयाँ संविधान बनाइएको थियो । देशको विद्यमान संविधान खारेज गर्ने विचार दोस्रो गणतन्त्रको सोचबाट उत्पन्न भएको हो । उनले बीबीसी बंगलालाई भने,‘ वर्तमान संविधान लोकतन्त्रका लागि उपयुक्त छैन भन्ने कुरा सत्य हो, यस्तो अवस्थामा यसमा आमूल परिवर्तन गर्न सकिन्छ भन्न सकिन्छ ।’

तर यसले देशमा स्वतन्त्र निर्वाचन र निर्वाचित सरकार चाहनेहरूका लागि संकट खडा गरेको छ, यसका लागि सबैले मिलेर काम गर्नुपर्छ, किनभने यो राजनीतिक सम्झौताको कुरा हो । यसबाहेक एनसीपीले आफ्नो भनाइ र अडान प्रष्ट गर्न नसकेको बरु पार्टीका संयोजक नाहिद इस्लामलगायत सबैको भाषणमा अवामी लिगको विचारधाराको विरोध प्रष्ट भएको पनि धेरैको विश्वास छ ।

उनको वार्तामा आफ्नै पार्टी कसरी अगाडि बढ्ने भन्नेमा खासै जोड दिइएन । त्यसैले अवामी लिग र भारत विरोधी जस्ता विषयमा बीएनपी, जमातलगायत धेरै दलको अडान रहेको भन्दै नयाँ पार्टीले आफ्नो गठन पनि सोही अडानमा हुने सन्देश दिएको कतिपयको विश्वास छ ।

यस पार्टीको राजनीतिक र आर्थिक कार्यक्रमले अन्तिम रुप लिँदा मात्रै यसको विशेषता र सन्देश देशवासीलाई प्रष्ट हुने विश्वास कतिपयको छ । प्रजातान्त्रिक अधिकार समितिका सदस्य प्रोफेसर अनु मोहम्मदले भने, ‘आवामी लिग विरुद्ध उनको सन्देश वा अडान स्पष्ट छ । तर उनले नयाँ के गर्ने भन्ने कुरा बताउन सकेको छैन ।’

‘पार्टीमा अझै पनि विभिन्न विचारधारा भएका व्यक्तिहरूको भेला छ। उनीहरूलाई सँगै ल्याएर नयाँ कार्यक्रम तर्जुमा गर्दा उनीहरूले वास्तवमा के सन्देश दिन खोजिरहेका छन् भनेर बुझ्न मद्दत गर्नेछ ।’

उनका अनुसार नयाँ बंगलादेशको सन्दर्भमा पार्टीले के नयाँ व्यवस्था गर्न चाहन्छ र अर्थतन्त्र, देशको नीति र धार्मिक एकताको अर्थ के हो भन्ने अझै प्रष्ट भइसकेको छैन । नयाँ पार्टीका केही व्यक्तिले सन् २०२५ मा हुने दोस्रो गणतन्त्र वा संविधानसभाको निर्वाचनमार्फत १९७१ को संविधानलाई परिमार्जन गरी नयाँ संविधान कार्यान्वयन गर्ने प्रयास पनि गर्न सक्ने धेरैको विश्वास छ ।

तर, पार्टीका नेताहरूले यसअघि सन् १९७१ लाई मुख्य आधार बनाएर सन् २०२४ को भावनामा नयाँ बंगलादेश निर्माण गर्न चाहेको बताएका थिए । लेखक तथा अनुसन्धानकर्ता मोहिउद्दीन अहमदले यो नयाँ संस्थाले थप विशेष कुरा ल्याउने आशा राखेको बताउँछन् । ‘उनले अवामी लिगको विरोध गर्ने सबै राजनीतिक दलहरूलाई बोलाए । यो समन्वयको राजनीतिको सन्देश हो जस्तो देखिन्छ । तर तिनीहरूमध्ये कोही प्रजातन्त्र चाहन्छन्, कोही समाजवाद चाहन्छन् र कोही खिलाफत चाहन्छन् । म यी मुद्दाहरूमा उनको अडान स्पष्ट देख्दिन ।

उनका अनुसार नयाँ पार्टीले आफ्नो वास्तविक राजनीति प्रस्तुत गर्न नसकेको र सन्तुलनको कुरा गरे पनि राजनीतिक कार्यक्रमले मात्रै वास्तविकता देखाउन सक्ने बताए । प्रोफेसर महबुब उल्लाह भन्छन्,‘पार्टी जति अगाडि बढ्न चाहन्छ, त्यति नै राजनीतिक सम्झौताबाटै जानुपर्छ ।’ अर्का विश्लेषक तथा ‘नयाँ दिगतारा’का कार्यकारी सम्पादक सतलाउद्दीन बाबरले केही विषयमा आफ्नो अडान परिवर्तन गरेर उदारवादी पार्टीका रूपमा उदाउँने सन्देश दिएको बताउँछन् ।

‘यदि उनीहरू साँच्चै विश्वास गर्छन् भने, यो उनीहरूको भविष्यको काममा प्रतिबिम्बित हुनेछ, यद्यपि पहिलो दिन स्पष्ट भनाइ र कार्यक्रम प्रस्तुत गर्दा पार्टीले वास्तवमा आफ्नो लक्ष्य कसरी प्राप्त गर्न चाहन्छ भन्ने कुरा जनतालाई स्पष्ट सन्देश दिन्थ्यो,’ उनले बीबीसी न्यूजलाई भने । उनका अनुसार अहिले नयाँ पार्टी सत्तामा आउन सक्ने अवस्थामा छैन । तर, पार्टी प्रमुख राजनीतिक शक्ति बन्ने सम्भावना देखिएको छ । उनले भने, ‘तर आगामी दिनमा सरसफाई गर्नुपर्ने धेरै छ ।’