श्रीमतीको साटो श्रीमानले पद तथा गोपनीयताको शपथ लिए पछि...

२३ फागुन २०८१, शुक्रबार

विराटनगर– भारतको छत्तिसगढको कबिरधाम जिल्लाको परसवारा गाउँमा चुनाव जितेर आएका ६ महिला पञ्चायत सदस्य (पञ्च) को सट्टामा उनीहरुका श्रीमानलाई पद तथा गोपनीयताको शपथ गराउने पञ्चायत सचिवलाई निलम्बन गरिएको छ । यो पञ्चायत जिल्ला सदरमुकामदेखि ३५ किमी मात्र टाढा छ ।

पञ्चायतमा यस खाले शपथको प्रावधान नरहेकोले यस बारेमा कलेक्टरसँग पूर्ण रिपोर्ट मागेको छत्तिसगढको पञ्चायत एवं ग्रामीण विकास प्रमुख सचिव निहारिका बारिकले बीबीसीलाई बताएकी छन । कबिरधाम जिल्ला पञ्चायतका मुख्य कार्यपालन अधिकारी अजयकुमार त्रिपाठीले यस सम्बन्धमा सार्वजनिक भिडियो अनुसार पहिलो नजरमै सचिव दोषी देखिएकाले निलम्बन गरिएको हो ।

भारतको सर्वोच्च अदालतद्वारा गठित समितिले गत साता मात्रै पञ्चायतमा निर्वाचित महिलाको ठाउँमा उनीहरुका श्रीमान वा आफन्तको भूमिका समाप्त गर्नुपर्ने सम्बन्धमा रिपोर्ट पेस गरेको छ । भारतको सर्वोच्च अदालतले ६ जुलाई २०२३ मा ‘पञ्च पती’ र ‘प्रधान पती’ जस्तो व्यवस्थामा रोक लगाउन आदेश दिएको थियो । समितिले पनि महिला जनप्रतिनिधिको साटो श्रीमान वा अन्य आफन्तलाई काम गरेको पाइएमा कठोर दण्डको सुझाव दिएको छ ।

गत महिनामात्र छत्तिसगढ राज्यमा पञ्चायत चुनाव सम्पन्न भएको छ । यो राज्यमा सन २००८ देखि पञ्चायतमा महिलाका लागि ५० प्रतिशत आरक्षणको व्यवस्था छ । यो प्रावधानले राज्यमा ठूलो संख्यामा महिला निर्वाचित भएका छन् । यस पछि पंचायत विभागको आदेशमा राज्यभरि ३ मार्चमा गरिएको ग्राम पञ्चायतको प्रथम विशेष सम्मेलनमा नवनिर्वाचित सदस्य र सरपञ्च (पालिका प्रमुख) को पदभार सुम्पिएको थियो । परसवारामा पञ्चायत कार्यालयमा पनि ६ महिला सहित १२ निर्वाचित सदस्यले पदभार ग्रहण गर्नुपर्ने कार्यक्रम थियो । तर यस कार्यक्रमको भाइरल भिडियोमा एक जना पनि महिला जनप्रतिनिधि नदेखिए पछि विवाद सुरु भयो ।

निर्वाचित महिला पञ्चको ठाउँमा उनीहरुका श्रीमान माला र अबिर लगाएका देखिएका थिए । सुरुवातमा यो विवादबाट जिल्ला पञ्चायतका अधिकारीहरु उम्किन खोजेका थिए । तर राजधानी सम्मै कुरा पुगे पछि सरकारले पूरा मामिलाको जाँचको आदेश दियो । लगतै बुधबार पञ्चायतका सचिव रणवीर सिंह ठाकुरलाई निलम्बित गरियो । उनले आफूले यस्तो नगरेको दाबी गरेका छन् । ‘हामीले महिला पञ्चका श्रीमानलाई शपथ गराएका छैनौँ , कसले र के भिडियो बनायो बारेमा थाहा छैन,’ उनले भने ।

परसवारा पंचायतका नवनिर्वाचित सरपंच (गाउँपालिका प्रमुख) रतन चंद्रवंशीले महिला अधिकारीको हनन भएको स्वीकार्दै महिला पञ्चहरुलाई ८ मार्च (शनिबार) शपथ गराउने बताए । भारतमा ग्रामपञ्चायतदेखि संसद सम्म निर्वाचित महिलाको आडमा श्रीमान, छोरा वा परिवारका अन्य सदस्यले राजनीति गर्दै आएको पटकपटक खुलासा भएको छ ।
यो गतिविधिमा लगाम लगाउन भारतको सर्वोेच्च अदालतका ६ जुलाई २०२३ को आदेशमा पञ्चायती राज्य मन्त्रालयले १९ सेप्टेम्बरमा एक समिति बनाएको थियो । यस ‘प्रक्सी’ व्यवस्था माथि सुझाव दिनु समितिको उद्देश्य थियो । यो समितिले गत साता ‘पंचायती राज प्रणाली र संस्थाहरुमा महिलाको प्रतिनिधित्व र भूमिका परिवर्तन : प्रॉक्सी भागीदारी प्रयासको समापन’ विषयमा सरकारलाई रिपोर्ट बुझाइ सकेको छ ।

यो रिपोर्टमा महिला जनप्रतिनिधिको आडमा श्रीमान वा कुनै अन्य पुरुष आफन्तले काम गरिरहेको पाइएमा कठोर दण्डको सुझाव दिएको छ । साथै राम्रो काम गर्नेलाई पुरस्कारको पनि सिफारिस गरेको छ । समितिको अनुसार आफ्नो भूमिका र जिम्मेबारीलाई प्रभावकारी ढंगले निर्वाह गर्ने सम्बन्धमा पर्याप्त जानकारी एवं अनुभवको कमीले महिलाहरु घरकै पुरुषको टालाटुली बाटुली बनिरहेका छन् ।

महिला जनप्रतिनिधिसँग हुने विभेदको पनि समितिले उजागर गरेको छ । उ बेलादेखिको पितृसत्तात्मक मानसिकता र कठोर सामाजिक–सांस्कृतिक मापदण्डले पुरुष हाबी भइरहेको समितिले भनेको छ । सामाजिक–सांस्कृतिक शिष्टाचार भन्दै महिलालाई पुरुषको सभामा बोल्नबाट समेत रोकिने गरिएको र यो प्रवृत्ति पंचायत एवं ग्रामसभाको बैठकमा समेत देखिएको समितिले भनेको छ ।

समितिको रिपोर्ट अनुसार सामाजिक–सांस्कृतिक कारण, शिक्षा र अनुभवको कमीले महिलाले स्वतन्त्र रुपमा वित्तिय निर्णय लिनमा संकोच मान्छन् । यसको लागि उनीहरु श्रीमान वा अन्य पुरुष नातेदारको भर पर्छन् । ‘यीनै कारणले स्वतंत्र मानसिकता विकसित गर्न र स्वतंत्र कारवाहीमा केही हद सम्म स्वायत्तता प्राप्त गर्नमा अवरोध उत्पन्न हुन्छ,’रिपोर्टले भनेको छ ।

प्रकाशित : २३ फागुन २०८१, शुक्रबार 14:58