चैते धान क्विन्टलमा सय रुपैयाँले बढ्यो

द नेप्लिज संवाददाता

२७ फागुन २०८१, मङ्गलबार

विराटनगर- सरकारले चैते धानको मूल्य यो वर्ष गत वर्षको तुलनामा प्रतिप्रतिक्विन्टल ९३.४१ रुपैयाँले बढाएको छ ।

चालु आर्थिक वर्ष २०८१/०८२ का लागि १८ प्रतिशतसम्म चिस्यान भएको चैते धानको प्रतिक्विन्टल २ हजार ८ सय रुपैयाँ ६९ पैसा न्यूनतम समर्थन मूल्य सरकारले निर्धारण गरेको छ ।

गत आर्थिक वर्ष ०८०/८१ का लागि समर्थन मूल्य प्रतिक्विन्टल २ हजार ७ सय ७ रुपैयाँ २८ पैसा निर्धारण गरिएको थियो ।

सरकारले गत वर्षदेखि समर्थन मूल्य निर्धारण थालेको हो । १८ प्रतिशतभन्दा बढी चिस्यान भएको चैते धानको हकमा १ प्रतिशत चिस्यानका लागि प्रतिक्विन्टल १२ सय ग्रामका दरले हुन आउने तौल घटाइ कायम हुन आउने तौलका आधारमा मूल्य कायम गरिन्छ ।

मुलुकभर चैते धान रोपाइँ सुरु हुँदैछ । न्यूनतम समर्थन मूल्य बाली लगाउनुअघि नै निर्धारण गरे पछि किसानले बाली लगाउने/नलगाउने सोच बनाउँछन् ।

यसरी धानको मूल्य तोकिनु किसान हितमा भए पनि अलिक ढिलो जानकारहरुको बुझाइ छ । उनीहरुका अनुसार बाली लगाउनु तीन महिना अगाडि न्यूनतम मूल्य निर्धारण गर्नुपर्छ । केही ठाउँम चैते धान रोपिसकिएको छ । केहीले रोप्दै छन् । पूर्वजानकारी हुँदा कुन जातको र कति रोप्ने भन्ने निर्णय गर्न सहज हुन्छ ।

न्यूनतम मूल्यका लागि कृषकको उत्पादन लागत, प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना, प्रदेश र पालिकाको तथ्यांक, मिलसम्म लैजाने ढुवानी र केही प्रतिशत मुनाफासहित राखेर मूल्य तोकिन्छ । साथै कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयले सीमावर्ती क्षेत्रको मूल्यको पनि अध्ययन गर्छ ।

किसानलाई प्रोत्साहन गर्न दिशामा खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी लिमिटेड कमजोर देखिएको छ । उसले ‌लक्ष्यअनुसार धान खरिद गर्न सकेन ।

देशभरबाट कम्पनीले यो वर्ष ७ लाख ३० हजार क्विन्टल धान खरिद गर्ने भनेको थियो । तर हालसम्म १ लाख १८ हजार ८ सय २० क्विन्टल मात्रै धान खरिद गर्न सकेको छ ।

यो परिमाणमा धान खरिद गर्दा साढे दुई अर्ब बढी रकम खर्च हुने अनुमान थियो । हालसम्म कम्पनीले देशभरबाट धान खरिद गर्दा ४१ करोड १४ लाख रुपैयाँ खर्च गरेको छ । देशभरका कम्पनीले ९ वटा शाखाबाट धान खरिद गरेको हो ।

कम्पनीले धान खरिदमा आफ्नो लक्ष्य पूरा गर्न नसके पनि सरकारको उद्देश्य पूरा भएको कम्पनीको बुझाइ छ । कम्पनीको अनुसार निजी कम्पनीले सरकारले निर्धारण गरेको मूल्यमा किसानसँग धान किनेको छ ‌।

सरकारले मूल्य मात्रै निर्धारण नगरी धान खरिदमा पनि सहयोग गर्नुपर्ने अवस्था छ । किसान चैतै धान रोपाइँ गर्दा केही सहज भए पनि भित्र्याउँदा निकै सकस हुन्छ।

तेल बाली लगाएपछि धान भित्र्याउँदा बर्खा सुरु हुन्छ । बाली भित्र्याउँदा अप्ठ्यारो हुने भएकाले सरकारले त्यता पनि ध्यान दिनुपर्ने जानकारहरुको भनाइ छ । बर्खामा धान जोगाउन हम्मे पर्छ । यस्तो समयमा धान ल्याएर सुकाउने खालको व्यवस्था हुनुपर्छ ‌। चेतै धान रोपाइँ हुने क्षेत्रको पहिचान गरेर खरिद गर्न सकिएमा उत्तम‌ हुने किसानको भनाइ छ ।

नेपालमा २ लाख हेक्टर हराहारीमा करिब ५ लाख मेट्रिक टन चैते धान उत्पादन हुन्छ। चालु आर्थिक वर्ष ०८१/८२ मा १ लाख ९ हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा खेती हुँदा ५ लाख ४४ हजार मेट्रिक टन धान उत्पादन भयो ।

गत आवमा १ लाख ४ हजार क्षेत्रफलमा खेती हुँदा ५ लाख २० हजार मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको छ । यस्तै अघिल्लो आवमा १ लाख ८ हजार हेक्टरमा चैते धान रोपाइँ गरी ५ लाख ४४ हजार मेट्रिक टन उत्पादन भएको मन्त्रालयले जनाएको छ ।

नेपालमा समुद्री सतहबाट तराईमा ६० मिटरदेखि संसारको सबैभन्दा उच्च स्थान जुम्लाको छुमचौरमा ३०५० मिटर उचाइसम्म धान खेती हुन्छ ।

मुलुकको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा करिब २४.१ प्रतिशत कृषिको र कृषि क्षेत्रको गार्हस्थ्य उत्पादनमा धानको १५ प्रतिशत योगदान छ । खाद्य तथा पोषण सुरक्षा तथा धानले राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई चलायमान राख्न यो योगदानले उल्लेखनीय महत्व राख्छ ।

कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयको तथ्यांकअनुसार केही वर्षदेखि लगातार धान बाली हुने क्षेत्रफल घट्दै गएको छ । धानको उत्पादन भने बढ्दो क्रममा छ । पछिल्लो पाँच वर्षमा धानबाली हुने क्षेत्रफल ५२ हजार हेक्टर घटेको छ ।

उत्पादन भने ३ लाख मेट्रिक टनले बढेको छ । धान बालीको क्षेत्रफल घट्नु तर उत्पादन बढ्नुमा सक्रिय मनसुन, रासायनिक मलको उपलब्धता, उन्नत तथा विकासे जातको प्रयोगलगायत कारण रहेको कृषि मन्त्रालयको दाबी छ ।

प्रकाशित : २७ फागुन २०८१, मङ्गलबार 08:31