हतकडीमा रवीन्द्र मिश्र, देशले परिवर्तन खोजिरहेको संकेत

मिश्रले अङ्ग्रेजी साहित्य, पत्रकारिता तथा अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिमा क्रमशः त्रिभुवन विश्वविद्यालय (नेपाल), पञ्जाव विश्वविद्यालय (पाकिस्तान) र युनिभरसिटी अफ लण्डनको स्कूल अफ ओरिएण्टल एण्ड अफ्रिकन स्टडिज् (बेलायत) बाट स्नातकोत्तर गरेका छन् ।
  

विराटनगर–  हतकडीमा रवीन्द्र मिश्र । यो सामान्य दृश्य होइन । नेपाली पत्रकारिताकै विश्वविद्यालय मानिने मिश्रले राजनीति रोजे पछिको यो नीकै ठूलो रुपान्तरण र ऐतिहासिक क्षण हो । अब उनको राजनीतिक करियरले लिने मोडले संख्यात्मक रुपले हिन्दु बहुल यो मुलुकको राजनीतिक भविष्यको रुपरेखा समेत कोर्नेछ ।

मुलुकको बडेमानका मिडिया हाउसका सम्पादक र प्रधान सम्पादकले जति नै फूर्ति लगाए पनि सवाल सोध्ने कला र खबरको भीडमा विषय वस्तुको चयन कसरी गर्ने सुत्र मिश्रबाटै सिकेका हुन् । लिखित र मौखिक विचारले पनि उनलाई देशकको उम्दा राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक एवं धार्मिक विचारकको श्रेणीमा खडा गर्छ ।

उनको बोल्ने र लेख्ने शैलीको प्रभाव नेपाली पत्रकारितामा प्रष्ट झल्किन्छ । समाचारको प्रस्तुति होस वा अनुवाद, उनले देखाइ दिएको बाटोलाई नपछ्याउँदा नेपाली भाषामा मिठास नै आउँदैन ।  प्रजातन्त्रको पुनबर्हालीदेखि लोकतन्त्रको स्थापना सम्मको पत्रकारिताको माध्यमबाट उनले पुर्याएको योगदान पनि स्मरणीय छ ।

पत्रकारिता क्षेत्रमा लागेकाहरुले अग्रज पत्रकार मिश्रको यो पक्षको उपेक्षा गरे पनि यो देश र जनताले भने बिर्सेको छैन । झिनो मतान्तरले प्रतिनिधिसभामा दुई पटक पराजित भए पनि पाएको मतले मिश्रको देशमा स्थापित उचाइ र  लोकप्रियताको बखान गर्छ । 

समग्र पत्रकारिता करियरमा विश्वको राजनीतिलाई नजिकबाट नियाल्ने र सटिक विश्लेषण गर्ने खुबी भएका मिश्रले गणतन्त्रको विपरित धार किन रोजे ? के हामी सर्वज्ञाता र उनी महामूर्ख हुन् ? पक्कै पनि होइन होला । भनिन्छ, कतिपय सवालको जवाफ समयले दिन्छ । समयलाई कुरौं । 

मूल्यांकन र आकलनको कलामा माहिर मिश्र जस्तो व्यक्तित्वले कुनै पथ अगाल्नुको पछाडि देश र नागरिकको भविष्य पनि जोडिएको हुन्छ । देशलाई यति धेरै माया गर्ने मिश्रले नागरिकलाई अन्धकार तिर पक्कै पनि लग्दैनन् नि ।

कुनै बेला बीबीसी नेपाली सेवामा आफ्नो घोचपेचले राजनीतिक घेरालाई थर्कमान बनाउने मिश्रको व्यक्तित्वको बारेमा कुरा गरौं । यो देशको हरेक भूगोल र समुदायलाई बुझ्ने र उहाँ जतिको यो राष्ट्रलाई माया गर्ने व्यक्तित्व कमै भेटिन्छ । यो देश र नेपाली भाषालाई आमाको रुपमा हेर्नुपर्छ भन्ने सिकाउने मिश्र नै हुन् । 

उनलाई हतकडीमा देखे पछि मभित्र सवालहरुको आँधीबेहेरी चलिरहेको छ । गत शुक्रबार तीनकुनेमा भएको हिंसात्मक घटनाप्रति गम्भीर चिन्ता व्यक्त गर्दै मिश्र आबद्ध दल राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (राप्रपा) ले उच्चस्तरीय न्यायिक छानबिन आयोग गठनको मात्रै होइन, ज्यान गुमाएका सञ्चारकर्मी सुरेश रजक र अर्का युवक चालक सविन महर्जनलाई सहिद घोषणा गर्न पनि माग गरेको हुनाले यता तिर बोलिन । फेरि यो प्रहरी र अदालतको घेरामा पुगेको हुनाले फैसालको प्रतिक्षा गरौं  ।

अहिले भने मिश्र राजनीतिमा किन आएका होलान् भन्ने सोचौं । अन्य दलका नेताहरु झै उनमा मन्त्री, प्रधानमन्त्री बन्ने चाहना पनि देख्दिन । उनलाई आसेपासे पाल्नु पर्ने आवश्यकता पनि छैन । देशको सबै क्षेत्रम निराशा छाएको बेला उनी राजनीतिमा आउनुले निः सन्देह आशा जगाउँछ तर राजावादीकै मार्ग किन रोजे ? 

मलाई लाग्छ, उनले देशको राजनीतिकको मूल्यांकन गरेर देशको भविष्यको आकलन गरेर अघि बढेका छन् । मिश्रको नियत सफा छ, त्यसैले उनले देखेको भविष्यको नेपाल पक्कै पनि नीकै सुन्दर होला । 

जीवनमा कहिल्यै हार र हरेस नखाने जुझारु स्वभावका उनले यो विषयमा कुनै दिन पक्कै पनि स्पष्ट पार्छन् होला । तर एउटा यथार्थ चाहिँ पत्रकारको रुपमा मैंले र यो देशका गणतन्त्रवादी दलका प्रमुख नेताहरुले स्वीकार्नै पर्छ, त्यो हो देशले परिवर्तन खोजीरहेको छ । त्यो कुनै पनि स्वरुपमा हुन सक्छ । 

राजा रहिसकेका ज्ञानेन्द्र शाह र उनलाई समर्थकहरुलाई ताजा विध्वंसको सारा दोष लगाएर पन्छिन खोज्दा यो मुलुक कहिल्यै उठ्न नसक्ने गरी अस्थिरताको लामो यात्रामा जान सक्छ । अहिले सम्म भए, गरेका गल्ती स्वीकार्दै आत्मालोचना नगरी सुखै छैन ।

अहिलेको अवस्था आउनुमा यो र त्योभन्दा पनि तीन दशक बढीदेखि सत्तामा बसेका दलहरु हुन् भन्ने जनताले राम्ररी बुझेका छन् । यही सेरोफेरोमा रविन्द्र मिश्रहरुको उदय भएको जस्तो लाग्छ । चैत १५ को अनपेक्षित घटनाका मुख्य दोषी खोज्ने क्रममा मिश्रलाई पनि हतकडी लगाइएको धेरैलाइ लागेको होला ।

तर यो बिलकुलै गलत हो । यो हतकडीले लोकतन्त्र माथि नराम्ररी व्यङ्ग्य गरिरहेको छ र व्यवस्था परिवर्तन हुने संकेत दिइरहेको छ । यसको अर्थ ज्ञानेन्द्र शाह फेरि राजा हुन्छन् भन्ने पनि होइन । अहिलेकै सिस्टमबाट २०८४ को चुनाव सम्म नयाँ शक्ति र अनुहारहरुको उदय हुन्छ । पुराना र परम्परागत दलको अन्त हुन्छ भन्ने आममान्छेको धारणा छ ।

यसको आधारशीला मिश्रहरुले नै खडा गर्छन् । गत दुई दशकदेखि व्यावहारिक परोपकारी, लेखक, परोपकारी पत्रकार र कवि रहँदै आएका रवीन्द्र मिश्र हाल राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीका वरिष्ठ उपाध्यक्ष हुन् ।

मिश्रले सन् २०१७ को फेब्रअरी अन्त्यमा बीबीसी नेपाली सेवाको प्रमुखको पदबाट राजीनामा दिएर साझा पार्टीको स्थापना गरेका थिए । पद्धति, पारदर्शिता, इमानदारी र उत्कृष्टताको चार खम्बामा कल्याणकारी लोकतन्त्रको दर्शन बोकेर स्थापना भएको उक्त पार्टीले स्थापनाको पाँच महिनापछि सन् २०१७ को जुलाईमा विवेकशील नेपाली दलसँग एकीकरण गरेको थियो । तत्पश्चात पार्टीको नाम विवेकशील साझा पार्टी राखियो ।

विवेकशील साझा पार्टीलाई धेरैले, खासगरी युवाहरूले, नेपालको रूपान्तरणका लागि एउटा आशाको रूपमा हेर्दै आएका छन् । २०७४ प्रतिनिधिसभाको चुनावमा मिश्रले नेपाली काँग्रेसका नेता प्रकाशमान सिंहका प्रतिस्पर्धीका रूपमा उम्मेदवारी दिए । 

नेपालका ठूला दलमध्ये एक नेपाली काँग्रेसका तत्कालीन महामन्त्री तथा उपप्रधानमन्त्री भइसकेका सिंहले काठमाडौं क्षेत्र नं १ बाट दुई पटक चुनाव जितिसकेका थिए । उनीसँग मिश्र ८ सय १८ मतको झिनो अन्तरले पराजित भए । तर चुनावभन्दा केही महिनाअघि मात्रै गठन भएको पार्टीका लागि त्यो चानचुने उपलब्धि थिएन । मिश्रले २०७९ को निर्वाचनमा दोस्रो पटक नेपाली काङ्ग्रेसका नेता प्रकाश मणि सिंहविरुद्ध काठमाडौँ १ बाट चुनाव लडे तर १२५ मतको संकुचित अन्तरले पराजित भए । 

मिश्र यस्ता पत्रकार र राजनीतिज्ञ हुन् जसले आफ्नो गल्ति सहर्ष स्वीकार्छन् । २०७९ सालको स्थानीय निर्वाचनमा विवेकशील साझाले अनपेक्षितरूपमा निराशाजनक परिणाम ल्याएपछि, खराब नतिजाको पूर्णतः नैतिक जिम्मेवारी लिँदै मिश्रले पार्टीको अध्यक्ष पदबाट राजिनामा दिए ।

एकै पुस्ताभित्र नेपालको रूपान्तरण गर्ने मिश्रको एक मात्र सपना रहेको छ । सुशासनको वकालत गर्दै आएका उनले विगतमा ‘भ्रष्टाचारीलाई किरा परोस्’ भन्ने भ्रष्टाचारविरोधी अभियान पनि चलाएका थिए ।

मिश्र निःशुल्क तथा गुणस्तरीय शिक्षा, स्वास्थ्य र सामाजिक सुरक्षाका दृढ वकालतकर्ता हुन् । ती तिनै विषय नागरिकका आधारभूत मानव अधिकार भएको र त्यसमा कुनै पनि निहुँमा सम्झौता हुन नसक्ने उनको धारणा छ ।

मिश्र नेपालमा सर्वाधिक विक्री भएका मध्येका चारवटा पुस्तकका लेखक हुन् । मिश्रका कल्याणकारी लोकतन्त्र तथा राजनीतिसँग सम्बन्धित स्तंभ–निबन्धहरूको सङ्ग्रह ‘राजनीतिसँगै राजकाज’, व्यावहारिक परोपकार तथा परोपकारी पत्रकारितासँग सम्बन्धित स्तंभ–निबन्ध सङ्ग्रह ‘खान पुगोस् दिन पुगोस्’, राजनीतिक तथा सामाजिक विषयमाथिका विश्लेषणहरू समेटिएको ‘भूमध्यरेखा’ र कविताहरूको संगालो ‘रवीन्द्र मिश्रका कविता’ प्रकाशित छन् ।

ती चार पुस्तकमध्ये तीनवटा पुस्तकको लेखकश्व बापतको रकम मिश्रले चितवनस्थित अति सीमान्तकृत चेपाङ समुदायलाई सहयोग गर्दै आएका छन् । अहिलेसम्म उनले १२ लाख रुपैयाँ सो समुदायलाई सहयोग गरिसकेका छन् ।
मिश्रको पछिल्लो पुस्तक ‘राजनीतिसँगै राजकाज’ को रोयल्टी बापत आउने रकम विवेकशील साझा पार्टीलाई जानेछ । मिश्रले नेपाल टेलिभिजनमा एक वर्ष र पाकिस्तानको लाहोरमा स्नातकोत्तर गर्दै गर्दा त्यहाँको अग्रणी अंग्रेजी दैनिक ‘द न्युज इन्टरन्याशनल’ मा दुई वर्ष काम गरेका थिए ।

तत्पश्चात उनी सन् १९९४ मा कार्यक्रम उत्पादकका रूपमा लन्डनस्थित बीबीसी नेपाली सेवामा आबद्ध भए । मिश्र सन् २००६ मा बीबीसी नेपाली सेवाका प्रमुख भएका थिए । बीबीसीमा कार्यरत रहँदा उनले ‘द वल्र्ड टुडे’, ‘न्यूजआवर’ जस्ता चर्चित कार्यक्रममा काम गर्नुका साथै बीबीसी विश्व सेवाको सामाचार कक्षमा पनि काम गरे ।

लन्डनस्थित बीबीसी मुख्यालयमा १५ वर्ष काम गरेपछि सन् २००९ को अप्रिलमा उनले स्थायी रूपमा नेपाल फर्कने निर्णय गरे । उक्त निर्णय आफ्नो जीवनमा अहिलेसम्म गरेका उत्कृष्ट निर्णयमध्ये एक भएको उनी ठान्दछन् । 

मिश्रले आफ्नो पत्रकारिता जीवनमा माओवादी सशस्त्र द्वन्द्वकाल, राजदरबार हत्याकाण्ड, राजाद्वारा शासनसत्ता आफ्नै हातमा लिएको घटना, राजतन्त्रको अन्त्य र संघीयता तथा धर्मनिरपेक्षताको घोषणाजस्ता नेपालका अत्यन्त महत्वपूर्ण र उतारचढावपूर्ण घटनाक्रमहरूलाई नजिकबाट नियालेर विश्लेषण तथा संप्रेषण गरेका छन् ।

पत्रकारिताका सबै मञ्च — छापा, अनलाइन, रेडिओ तथा टेलिभिजन — मा काम गरिसकेका मिश्र खासगरी जानकारीयुक्त, सटिक, गहिरो र दिशानिर्देश गर्ने प्रकृतिको अन्तर्वार्ता तथा लेखनका निम्ति परिचित छन् ।

मिश्रले अङ्ग्रेजी साहित्य, पत्रकारिता तथा अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिमा क्रमशः त्रिभुवन विश्वविद्यालय (नेपाल), पञ्जाव विश्वविद्यालय (पाकिस्तान) र युनिभरसिटी अफ लण्डनको स्कूल अफ ओरिएण्टल एण्ड अफ्रिकन स्टडिज् (बेलायत) बाट स्नातकोत्तर गरेका छन् ।

लन्डनमा हुँदा मिश्रले समान सोच भएका साथीहरूसँग मिलेर हेल्प नेपाल नेटवर्क नामक परोपकारी संस्था स्थापना गरे जसका शाखाहरू विभिन्न १४ मुलुकमा छन् । हेल्प नेपालले सयभन्दा बढी कक्षाकोठा, साना विद्यालय भवन र पुस्तकालय बनाउन सघाएको छ ।

उक्त संस्थाले अहिले पनि बाढी–पहिरो, आगलागी लगायतका विपद्मा नेपालभरि सहयोग गर्ने गर्छ । सन् २०१५ को शक्तिशाली भूकम्पपछि राहत कार्यक्रममा हेल्प नेपालले महत्वपूर्ण तथा अग्रणी भूमिका निर्वाह गरेको थियो ।
हेल्प नेपालले हाल सिन्धुपाल्चोक र दोलखामा दुईवटा ‘नमूना’ विद्यालय निर्माणमा मद्दत गरिरहेको छ । ती दुवै विद्यालय सन् २०१५ को भूकम्पमा पूर्णरूपमा क्षतिग्रस्त भएका थिए ।

राजनीतिमा संलग्न भएपछि सम्भावित स्वार्थको द्वन्द्वको अवस्था आउन नदिन मिश्रले हेल्प नेपालबाट आफूलाई अलग गरेका थिए । यद्यपि उनले व्यक्तिगत रूपमा परोपकारी कामहरू गर्दै आएका छन्।
                                                                                                                           (गुगलमा उपलब्ध सामग्रीको आधारमा तयार पारिएको यो लेख नीजी विचार हो । यसले द नेप्लिज डट कमको नीतिलाई प्रतिनिधित्व गर्दैन )